Đang là mùa xuân và cũng là “mùa của lá gan”, tôi muốn được chia sẻ kinh nghiệm của mình về Gan, bởi vì nó liên quan mật thiết đến sức khỏe phụ nữ. Cái nhìn về gan trong y học phương Đông truyền thống rất hữu ích khi giúp giải quyết những vấn đề liên quan đến sức khỏe nữ giới. Tôi không thể tưởng tượng làm cách nào một phụ nữ có thể chữa lành bệnh hoàn toàn hoặc ngăn ngừa bệnh tái phát mà không áp dụng những hiểu biết đó.
Trong những bài giới thiệu gần đây của Y học cổ truyền Trung Hoa, tầm quan trọng của Gan đối với sức khỏe phụ nữ hầu như bị bỏ quên bởi những lý thuyết phức tạp và các thuật ngữ lâm sàng mà chỉ những chuyên gia châm cứu hay thầy thuốc đông y được đào tạo bài bản mới có thể lĩnh hội. Trong bài này tôi hy vọng có thể nêu bật quan điểm đặc biệt trên theo cách đơn giản nhất có thể và khiến nó hữu ích cho cánh chị em.
Tôi viết hoa từ Gan khi dùng nó theo cái nhìn của y học năng lượng phương Đông (Can), để phân biệt với “lá gan” theo sinh lý và giải phẫu học hiện đại. Gan trong y học Đông phương được hiểu rộng hơn, bao gồm nhiều chức năng, kể cả chức năng thuộc về bộ phận mà giải phẫu học hiện đại gọi là “gan”, nhưng không đơn thuần chỉ là lá gan. Bỏ qua những kiến thức chuyên sâu về Đông Y, tôi dùng những nét phác thảo để vẽ bức tranh về Gan trong lý thuyết y học phương Đông.
“Ki” hay “Khí” có thể được hiểu là “năng lượng”. Nó luân chuyển trong cơ thể thông qua các đường kinh hoặc ống dẫn đến các tế bào, tại đây nó nạp năng lượng và truyền sức sống cho tế bào. Cách vận hành này đại để có thể so sánh với phương thức máu được vận chuyển từ động mạch qua tĩnh mạch rồi đến mao mạch để phân phát cho tế bào oxy, dưỡng chất, hóc-môn và những chất khác cần thiết cho sự sinh tồn của cơ thể. Mặc dù năng lượng và những đường kinh dường như không thể nhìn thấy bằng mắt trần (vô hình), chúng không phải là những khái niệm bí ẩn. Chúng rất thật và vô cùng quan trọng. Những nhà điều trị truyền thống gồm dinh dưỡng học, thuật châm cứu, thảo dược học, khí công và ấn huyệt đã nghiên cứu và áp dụng lí thuyết kinh mạch từ ngàn xưa. Tập hợp những đường kinh phong phú này đều được đặt tên và năng lượng Gan chạy xuyên suốt “ đường kinh Gan”. Đường kinh Gan và năng lượng Gan đặc biệt quan trọng đối với sức khỏe phụ nữ, bởi vì chúng ảnh hưởng mạnh mẽ lên toàn bộ vùng xương chậu (pelvis).
Đường kinh Gan bắt đầu từ mũi chân cái và di chuyển lên trên ở mặt trong mỗi chân. Nó đi vào cơ thể phụ nữ từ vùng chậu, vòng quanh tử cung trước khi tiếp tục đi lên và kết thúc ở mắt. Vùng hạ vị (vùng chậu) gồm tử cung, buồng trứng và vùng thấp nhất của ruột già (đại tràng sigma) đều nằm trong vùng hoạt động của năng lượng Gan.
So với những năng lượng khác của cơ thể, năng lượng Gan nhạy cảm hơn nhiều với stress và những cảm xúc tiêu cực, do vậy nó dễ dàng bị tắc nghẽn hoặc trì trệ dẫn đến sự mất cân bằng năng lượng mà ta gọi là “sự tắc nghẽn năng lượng Gan”. Bởi vì năng lượng Gan ảnh hưởng mạnh mẽ đến tất cả những dòng năng lượng khác chạy trong cơ thể, do vậy sự tắc nghẽn năng lượng Gan cũng tác động đến tất cả những đường kinh, nhất là những đường kinh chạy qua vùng chậu. Hậu quả đó là sự phát triển u nang buồng trứng, u xơ tử cung, khối u, tiết dịch bất thường, hội chứng ruột kích thích, viêm ruột, và những biến động khác trong vùng xương chậu và bụng có thể phát sinh.
Bên cạnh đường kinh Gan, có những đường kinh khác cũng đi ngang qua vùng xương chậu và bụng. Nếu Tắc nghẽn năng lượng Gan xảy ra, tất cả những đường kinh này đều bị ảnh hưởng trong quá trình di chuyển lên các cơ quan phía trên của cơ thể, dẫn đến sự trì trệ năng lượng ở những vùng khác. Điều này đặc biệt đúng với ngực, nơi xuất hiện u nang, bướu, và khối u, cũng như vùng cổ họng – nơi phát sinh các vấn đề liên quan đến tuyến giáp bởi sự tắc nghẽn năng lượng ở vùng này. Sự tắc nghẽn năng lượng ở cổ họng có thể biểu lộ không chỉ qua những vấn đề vật lý mà còn qua sự ức chế tâm lý và cảm xúc, khi người phụ nữ cảm thấy rằng mình không có tiếng nói trong nhiều lĩnh vực của cuộc sống.
PMS (post menopause syndrome – hội chứng hậu mãn kinh), là hậu quả khác của tình trạng Tắc nghẽn năng lượng Gan, phát sinh khi có một nguồn năng lượng khác – vốn rất dễ chạy xuống và thoát ra ngoài thông qua những chất dịch sinh lí lành mạnh thông thường – bị chặn lại. Dòng năng lượng bị khóa này buộc phải quay ngược lên, tác động bất lợi cho phổi, tim, và đầu, gây nên những cơn cáu kỉnh hay cảm xúc thất thường.
Khi năng lượng Gan bị tắc nghẽn, Gan cũng bị “đầy”. Tình trạng này rất dễ dẫn đến “sự rỗng” của lá lách (Tì). Trong y học năng lượng phương Đông, Tì chịu trách nhiệm cho toàn bộ quá trình tiêu hóa. Rất nhiều triệu chứng tiêu hóa liên quan đến Tắc nghẽn năng lượng Gan, và nó đặc biệt đúng với thời điểm có chu kỳ kinh, khi năng lượng Gan đã bị đầy. Nhiều phụ nữ thèm ngọt trong thời kỳ kinh nguyệt, bởi vì ngọt là vị của Tì. Nếu Tì bị “trống rỗng”, cảm giác thèm ngọt sẽ tăng mạnh, đôi lúc dẫn đến việc tiêu thụ đường quá độ dưới nhiều hình thức. Tuy nhiên, việc hấp thụ quá nhiều đường về lâu dài sẽ làm yếu Tì. Tốt hơn là chị em nên học cách thỏa mãn cảm giác thèm ngọt bằng những thực phẩm ngọt tự nhiên hơn là đường tinh chế. Thêm vào đó, tình trạng trống rỗng của Tì, gây ra bởi sự Tắc nghẽn năng lượng Gan, sẽ dẫn đến hiện tượng tích trữ nước trong cơ thể.
Tắc nghẽn năng lượng Gan còn có thể dẫn đến cảm giác bế tắc trước những tình huống hiện tại, khiến người ta không tìm thấy động lực nào để thay đổi.
Gan hoạt động tốt nhất khi có sự hài hòa giữa chu kỳ tự nhiên của cơ thể và nhịp điệu của những dòng năng lượng. Những nhân tố cản trở như thuốc tránh thai và thời gian sinh hoạt bất thường ảnh hưởng đến nhịp điệu sinh học (như lịch làm việc của tiếp viên hàng không) sẽ tác động tiêu cực đến sự bảo vệ của Gan đối với năng lượng khắp cơ thể. Thuốc tránh thai làm thay dổi hormones và chu kỳ kinh nguyệt tự nhiên, do đó dễ dàng gây hậu quả là u nang, bướu ở vùng chậu và ngực.
3 cám dỗ hấp dẫn
Phụ nữ bị Tắc nghẽn năng lượng Gan thường bị thu hút bởi 1 hoặc nhiều hơn những yếu tố sau:
– Cà phê và những thực phẩm chứa cafein (chocolate, nước uống có ga…)
– Thể dục nặng
Những thực phẩm trên giúp giải tỏa sự tắc nghẽn tạm thời bằng cách khuấy động sự lưu thông. Tuy nhiên về lâu dài sẽ xuất hiện sự tắc nghẽn năng lượng bởi vì chúng tạo gánh nặng cho gan. Tôi đã từng chứng kiến một vài trường hợp khi mà chỉ mới 1 ngày không tập thể thao, người phụ nữ đã thấy căng thẳng, cáu kỉnh, bồn chồn không yên – bởi vì năng lượng bị tắc nghẽn.
Nên làm gì?
Sức khỏe của Gan không thể tách rời khỏi yếu tố dinh dưỡng và lối sống. Những lựa chọn nhỏ hằng ngày của phụ nữ là yếu tố quyết định dòng năng lượng chạy suôn sẻ hay bị ứ đọng. Chị em có thể dùng những cách sau để chữa lành và ngăn chặn tắc nghẽn năng lượng Gan:
Dinh dưỡng
Một chế độ thực dưỡng phong phú và lành mạnh là liều thuốc kỳ diệu trong việc giảm những triệu chứng của Tắc nghẽn năng lượng Gan, đồng thời giúp ích cho sự phát triển hài hòa toàn diện của cơ thể phụ nữ. Thực dưỡng cho rằng việc ăn quá nhiều thực phẩm dương như thịt, thịt gà, phô mai, trứng, thức ăn mặn, đồ chiên dầu, bánh mì nướng hay những sản phẩm từ bột khác như bánh quy, khoai tây chiên, kẹo giòn… đều là nguyên nhân trực tiếp của căng thẳng và ứ đọng tại Gan. Ngoài ra, việc dùng nhiều những gia vị mặn như muối mè, cùng với một chế độ ăn hằng ngày thiếu các loại rau đa dạng… là những nguyên nhân cản trở hoạt động của Gan.
Dùng nhiều thực phẩm Âm như thức uống có cồn, gia vị, cà phê, dầu, thuốc… góp phần làm xáo trộn chức năng Gan. Ngũ cốc tự nhiên và rau củ được nấu không quá chín nên là nền tảng của bữa ăn hằng ngày. Rau lá xanh đậm cũng có thể được dùng hằng ngày.
Xử lý stress
Điều quan trọng là phải xác định được những yếu tố chính gây stress trong cuộc sống hằng ngày. Cuộc sống hiện đại vốn đầy căng thẳng. Những yếu tố gây stress hàng đầu là những tình huống và lựa chọn cá nhân. Học cách nhận biết những yếu tố stress này và tìm kiếm giải pháp xử lý chúng hiệu quả hơn quả thật là không dễ dàng gì, nhưng bạn không nên bỏ qua điều này. Hãy bắt đầu từ việc xây dựng kế hoạch làm việc hợp lí, thay đổi chế độ ăn uống và điều chỉnh giấc ngủ theo đồng hồ sinh học.
Chữa trị cảm xúc/tự biểu hiện
Việc phục hồi sinh khí và khả năng biểu hiện tự nhiên là vô cùng quan trọng để có một cuộc sống khỏe mạnh và hạnh phúc. Rất nhiều phụ nữ tìm đến thực dưỡng hoặc các chế độ dinh dưỡng khác để mong giải quyết tất cả mọi vấn đề của họ. Trong một vài trường hợp, sách và các chuyên gia thực dưỡng ngụ ý rằng việc thay đổi chế độ ăn sẽ giải quyết mọi vấn đề. Theo quan sát của tôi, việc này dẫn đến tình trạng nhiều phụ nữ phương Tây áp dụng thực dưỡng mà bỏ qua những phương pháp bổ sung hữu ích khác như liệu pháp giải phóng năng lượng cơ thể (bioenergetics), liệu pháp tâm lý (body-centered psychotherapy)…
Thể dục
Hoạt động thể chất là một phần quan trọng của cuộc sống khỏe mạnh. Cùng với khí công, yoga và những bài tập năng lượng khác, tôi biết nhiều người đã chữa trị Tắc nghẽn năng lượng Gan bằng những bài tập thể dục nhẹ nhàng hằng ngày. Hãy tìm cho mình những bài tập phù hợp mà bạn yêu thích.
Mát-xa bụng
Tự mát-xa bụng mỗi ngày cũng là phương pháp hữu hiệu, đặc biệt đối với phụ nữ. Tốt hơn hết bạn nên thực hiện theo hướng dẫn từ những cuốn sách bày cách trị liệu bằng xoa bóp của Nhật Bản.
Thư giãn sâu mỗi ngày
Mọi người sẽ ngạc nhiên với những gì mà 10-15 phút thư giãn sâu có thể mang lại, cả về vật lý, tâm lý và cảm xúc; nhưng tiếc là hầu hết mọi người đều cho rằng việc này lãng phí thời gian và không hiệu quả. Tuy nhiên, rõ ràng là chúng ta gọi con người là human beings chứ không phải là human doings. Cuộc sống hiện tại với quá nhiều bận rộn đã chú trọng doing (làm việc) hơn là being (hiện hữu). Một thời gian thư giãn ngắn đơn giản có thể xoa dịu cơ thể và trí óc chính là phương pháp hữu hiệu để phục hồi nguồn năng lượng Gan.
Tắm dưỡng sinh
Tắm muối hoặc ngâm mông lá củ cải có tác dụng hỗ trợ chữa các bệnh ở vùng chậu.
Châm cứu/ Hỗ trợ điều trị bằng thảo dược cũng có thể hỗ trợ tốt cho việc giải phóng tắc nghẽn năng lượng Gan.
Triệu chứng phổ biến của tắc nghẽn năng lượng Gan
– Kinh nguyệt thất thường
– Hay bị chuột rút trong thời kỳ hành kinh
– Tiết dịch âm đạo
– U nang/ ung thư buồng trứng
– U xơ tử cung
– Hội chứng kích thích ruột
– Bệnh về tuyến giáp
– Cảm giác tắc nghẹn ở cổ họng
– Khó khăn khi diễn đạt bằng lời nói
– Rối loạn tiêu hóa mạn tính, đặc biệt trong thời kỳ kinh nguyệt
– Hội chứng mãn kinh
– Thường xuyên nóng giận và cáu kỉnh
– Tròng trắng mắt chuyển màu hồng
– Liên tục thở dài để giải phóng áp lực và căng thẳng ở ngực
Nguyên nhân chủ yếu của Tắc nghẽn năng lượng Gan
– Đè nén cảm xúc và/hoặc có cảm xúc tiêu cực trong thời gian dài
– Lạm dụng tình dục và cảm xúc (trong quá khứ hoặc hiện tại)
– Stress hằng ngày do môi trường làm việc/những mối quan hệ/cuộc sống đô thị không lành mạnh.
– Thiếu điều độ
– Thuốc tránh thai
– Phẫu thuật vùng xương chậu và bụng dưới
– Không được làm những việc có ý nghĩa
– Chế độ ăn hiện đại
Thức ăn hại cho Gan
– Thức uống có cồn
– Cà phê
– Thịt đỏ
– Dầu, mỡ
– Gia vị cay
– Sản phẩm từ bột mỳ nướng
– Ăn quá nhiều
– Thực phẩm chế biến sẵn
– Thuốc
“Gan, Khí và sức khỏe phụ nữ” – David Briscoe, lược dịch bởi Thu Thảo
