Danh sách dưới đây nghe có lành mạnh và tốt cho sức khỏe không ? Sườn cừu. Cá áp chảo. Rượu đỏ. Salad pho mát feta. Những lọ yogurt. Và những thìa dầu olive. Phần lớn người Mĩ sẽ nói “Yes” với những món ăn trên, những món ăn tạo nên bản sắc của khẩu phần ăn Địa Trung Hải. Và một khi nhắc tới chế độ ăn Địa Trung Hải, mọi người nghĩ: “Ồ, tôi có thể ăn tất cả những món đó, làm những điều người Địa Trung Hải làm, và sống mãi!”. Thực tế thì chẳng có cái gì gọi là chế độ ăn Địa Trung Hải! Vậy thì huyền thoại đó bắt đầu từ đâu? Và vì sao? Nó có vấn đề gì à? 
Để có câu trả lời cho những câu hỏi quan trọng này, tôi đã hỏi Jeff Novick (1 chuyên gia về dinh dưỡng plant-based) nếu anh ấy có thể cho tôi mượn vài hạt đậu lăng và tìm hiểu tới tận cùng bí ẩn này. Chúng tôi đã có một buổi nói chuyện dài, và dưới đây là những gì chúng tôi cùng tìm ra:
Đầu tiên, bản chất của cái gọi là chế độ ăn Địa Trung Hải là một vụ kinh doanh thương hiệu trị giá hàng triệu dollar mỗi năm – nó kiểm soát toàn bộ, từ món hummus (một món ăn Trung Đông và Ả Rập làm từ đậu chickpea nấu chín nghiền nhuyễn trộn với xốt tahini, dầu ô liu, nước cốt chanh muối và tỏi) cho tới những chuyến du lịch tới Italy. Nó là một chiến dịch tuyệt vời, được xây dựng bởi ngành công nghiệp thực phẩm, dựa vào sự thiếu hụt thông tin, thậm chí dựa cả vào những thông tin sai lệch được chấp nhận từ những nghiên cứu sai lệch.
Một điều chắc chắn, không có cái gì gọi là chế độ ăn Địa Trung Hải cả. Có hơn 20 quốc gia dọc bờ biển Địa Trung Hải, và họ có chế độ ăn hoàn toàn khác nhau. Một số dùng dầu olive, một số không dùng. Một số ăn cá, một số không ăn cá. Một số thích dùng phô mai sữa dê, một số không thích. Và có người thích uống rượu, có người không thích.
Theo Rami Zurayk, một giáo sư về nông nghiệp tại trường Đại Học Mĩ ở Beirut, “ không có cái gì gọi là chế độ ăn Địa Trung Hải; nhưng có những chế độ ăn của người Địa Trung Hải…Chúng có những điểm chung – có nhiều hoa quả và rau củ, có nhiều sản phẩm tự nhiên, được bày biện trong đĩa nhỏ và có ít thịt hơn trong các chế độ ăn này. Đó là những điểm chung, nhưng cũng có nhiều điểm khác nhau trong các chế độ ăn của người Địa Trung Hải.”
Thêm vào đó, năm 2009, một bài báo về chế độ ăn kiêng béo trên tờ Journal of Clinical Lipidology ( một tờ báo y học nghiên cứu về các vấn đề liên quan tới chất béo), tác giả Dr.W. Virgil Brown ( tổng biên tập tạp chí) đã vạch trần sự thật về chế độ ăn Địa Trung Hải và dầu olive – những thứ được quảng cáo tại Mĩ. Ông ấy viết, “Tôi lo sợ rằng điều này sẽ trở thành một trò lừa đảo lớn đối với chế độ ăn của người Mĩ, và chúng ta đã không chú ý đến những thông tin đáng lẽ nên chú ý để có quyết định đúng đắn hơn về liều lượng chất béo trong bữa ăn của chúng ta.”
Hãy quan sát một trong những quốc gia được cho là ví dụ điển hình của chế độ ăn Địa Trung Hải: Tây Ban Nha. Theo như một trong những nghiên cứu toàn diện nhất gần đây về dinh dưỡng và sức khỏe của người Tây Ban Nha, có hơn 50% trong số 2000 người trưởng thành tham gia nghiên cứu – họ bị dư cân hoặc béo phì; 33% bị cao huyết áp, 65% có lượng cholesterol cao ( máu nhiễm mỡ) ; và khoảng 30% có 3 hoặc hơn 3 yếu tố có nguy cơ gây bệnh về máu – những điều này có thể giảm đi bằng cách thay đổi chế độ ăn hoặc phong cách sống của họ.
Cùng để ý tới nghiên cứu trên, Dr. Ricardo Gómez-Huelgas từ Trung Tâm Y Học Quốc Gia tại bệnh viên Carlos Haya, Málaga, nói “Sự tràn lan của bệnh béo phì, đái tháo đường, huyết áp cao và máu nhiễm mỡ ( high cholesterol) ở Tây Ban Nha đã tăng tới mức báo động trong 20 năm qua, điều này trong tương lai sẽ làm tăng tỉ lệ sức khỏe xấu và tử vong vì các bệnh về máu.”
Huyền thoại về chế độ ăn Địa Trung Hải có vẻ bắt đầu xuất hiện sau thế chiến thứ II, khi phần lớn mọi người vẫn đang chịu hậu quả của cuộc chiến. Sami Zubaida, một học giả hàng đầu về thực phẩm và văn hóa, giải thích rằng lúc đó, đa phần chế độ ăn ở các vùng giống nhau theo cách mà người Italy gọi là cucina povera: “ thức ăn cho người nghèo.” Vào những năm 1940 và 1950, người ta ăn đậu lăng thay cho thịt bởi vì họ không còn lựa chọn nào khác. “ Phần lớn nguyên nhân của chế độ ăn từ việc giải quyết vấn đề về nghèo đói, không phải về mặt thổ nhưỡng”
Đừng để bị lừa bởi marketing và quảng cáo xuất hiện nhan nhản hàng ngày của ngành công nghiệp thực phẩm.
Một chuyên gia khác, Dr.Anthony S.Wierzbicki, một chuyên viên y học ở London tư vấn về sự trao đổi chất, phải nói rằng: “ huyền thoại về chế độ ăn Địa Trung Hải và phong cách sống lành mạnh của họ dựa vào thông tin 40 năm trước từ các vùng nông thôn, và đã có rất nhiều thay đổi trong 4 thập kỉ qua.” Điểm đáng chú ý trong trường hợp này: Thông tin bị biến đối thành chế độ ăn Địa Trung Hải bắt đầu xuất hiện từ nghiên cứu ở những năm 50 – nghiên cứu phát hiện ra những người ở đảo Crete có tỉ lệ mắc bệnh tim thấp. Trong khi những người này dùng dầu olive, ăn lê và oliu, và những chất béo không bão hòa khác; hoa quả, rau củ tươi, ngũ cốc nguyên cám và các cây họ đậu chiếm phần lớn khẩu phần ăn của họ, ngoài ra thì có thêm chút cá.
Một phần lý do xuất hiện huyền thoại này là do cộng đồng họ hồi phục từ đói nghèo chiến tranh, rơi vào suy thoái kinh tế và không thể mua nổi bơ, pho mát và thịt. Nhưng khi họ có thể, và họ đã làm, thì đã trở nên mập hơn. Thực tế, tỉ lệ béo phì và bệnh tim trên đảo Crete đã tăng nhanh từ sau cuộc nghiên cứu đầu tiên, do đó chế độ ăn và kiểu mẫu tập luyện của người đảo Crete đã thay đổi. Đến thăm đảo Crete ngày nay, và bạn sẽ thấy các trung tâm béo phì, các biển quảng cáo về phẫu thuật dạ dày được đặt khắp nơi trong thành phố.
Đừng để bị lừa bởi marketing và quảng cáo xuất hiện nhan nhản hàng ngày của ngành công nghiệp thực phẩm. Nếu chế độ ăn Địa Trung Hải là có thật, nó tồn tại trong một khoảng thời gian khôi phục sau chiến tranh và là chế độ ăn của người nghèo, khi tài nguyên có hạn và thực phẩm khan hiếm. Ngày nay, hơn một nửa dân số Italy, Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha bị quá cân. Ở vùng phía Đông Địa Trung Hải như Lebanon, béo phì xuất hiện đầy đường. Và Hi Lạp, đất nước mà hầu hết mọi người nghĩ về khi họ nghĩ tới Địa Trung Hải, hiện là đất nước có số người béo phì nhiều thứ 16 trên thế giới, với 2/3 dân số quá cân, theo như một bài báo gần đây trên tạp chí Forbes. Cho nên, vì điều tốt nhất cho sức khỏe của bạn, hãy bỏ chai dầu olive xuống và bỏ qua cái huyền thoại chế độ ăn Địa Trung Hải. Thay vào đó, hãy chú ý đến những quy tắc sống lành mạnh đã được minh chứng lâu dài từ lịch sử, ở khắp nơi trên thế giới, với thực phẩm tự nhiên và dựa vào thực vật.
Lược dịch từ My Beef With Meat (2013) bởi Mooney Moon
Các bạn muốn giảm cân, sống khỏe thì nên có 1 chế độ ăn phù hợp với truyền thống Việt Nam và hoàn cảnh của thời đại. Tham khảo thêm ở đây
